Contact

Home

Bij ‘Verzet! Pleidooi voor communisme’ (Gustaaf Peek)

Mijn ouders komen allebei, zoals dat heet, uit ‘een rood nest’, mijn beide opa’s waren hartstochtelijk communist. De vader van mijn moeders vader, mijn overgrootvader, spande de kroon: die verliet in de jaren dertig zijn gezin om zich in Rusland te vestigen. In Rusland werkte hij onder meer voor Radio Moskou. Regelmatig moesten zijn kinderen en kleinkinderen in Nederland naar Russische stampliederen luisteren, en naar hun verdwenen vader die de communistische boodschap verkondigde. Hij kreeg een nieuw gezin. De kinderen daaruit leerden, aldus gaat de familielegende, Nederlands uit de woordenboeken die hun vader samenstelde. Ik zeg familielegende omdat ik niet uit een familie van praters kom – niemand weet precies hoe het nu zat met die IJsbrand Simon Schilp. Als ik hem googel kom ik een vrijgegeven document van de Inlichtendienst tegen, een interview met een van zijn zoons, die kennelijk ooit naar Nederland is verhuisd. Zijn vader, aldus zoon Schilp, durfde niet. Hij was bang dat iedereen kwaad op ‘m zou zijn omdat hij zoveel achterliet.

Sympathiek of niet: hij verwedde zijn leven onder het communisme, hoewel hem het lot van de vele gevangenen en gestorvenen bespaard is gebleven.

Naarmate de generaties zich uitrolden in de familie, naarmate de communistische regimes wreder werden, werd er harder gezucht als het over rode sympathieën ging.

‘Ze zijn een keer naar Amsterdam gekomen, de Russen,’ wordt er gezegd, ‘ze waren de hele tijd truien aan het breien omdat je wel kleren, maar geen losse wol mee mocht nemen naar Rusland. Thuis ontrafelden ze de wol om te verpatsen.’

En ook, natuurlijk: ‘het is een utopie. Het kan niet. Het kan niet omdat we te menselijk zijn.’

Maar ja, waar we nu in zitten is ook niet goed. Althans, niet als je talent duidelijk ergens anders dan bij het vergaren van een fortuin ligt.

‘Wie van ons,’ vraagt Gustaaf zich in zijn pleidooi af, ‘durft werkelijk zijn leven onder het kapitalisme te verwedden?’

Ik denk dat best veel mensen dat al doen. Ze beleggen riskant, ze lichten elkaar op, ze geven al hun geld uit, ze denken: met mij gaat het nooit mis. Toen ik Gustaafs vraag las moest ik denken aan een onderzoek waar ik ooit over hoorde: mensen schatten de kans dat zij zelf de loterij winnen groter in dan dat hun buurman dat doet. Dat komt omdat het tot op zekere hoogte heel gezond is om jezelf als net iets belangrijker, net iets gelukkiger te zien dan de ander. Als dat niet zo was, zou je zelfbeeld het equivalent zijn van je eigen stem horen zoals anderen dat doen.

Dus ja: natuurlijk kun jij, navel van je eigen universum, al je centen, welbeschouwd je leven, inzetten op die ene kans. Jij bent het, met al je rechten!

Wat Gustaaf van de lezer, van de maatschappij, vraagt is daarom een van de moeilijkste dingen die er bestaat: jezelf opzijzetten. Beseffen dat je kleiner bent dan je denkt, dat alle anderen even belangrijk zijn als jij, dat je die loterij niet eens hoeft te winnen, dat je evenveel geloof hebt in mensen die je niet kent als in jezelf, dat je hoopt en iets doet om die hoop waar te maken, niet alleen voor jezelf maar ook voor al die andere zelven. Vergeet jezelf, maar wees zo vrij als je kunt. Laat dat een ander ook zijn. Verdeel alles. Middelen. Kennis. Macht.

Het vergt moed om zoiets na te streven, een eindeloze hoeveelheid hoop ook. Het vergt de pen van Peek om die hoop vorm te geven in iets wat zowel een geweldig gedicht is als een pamflet, een wanhoopskreet en een lofzang, niet op de mens zoals hij nu is, maar hoe hij, heel misschien, als er genoeg tijd is, zou kunnen zijn.

IJsbrand Simon Schilp is tot zijn dood in 1967 de stem van Radio Moskou geweest. Een van zijn zoons, mijn opa, werkte in de oorlog voor De Waarheid. Mijn moeder, met haar familie en de koude oorlog vers in het geheugen, zei ‘o jee’ toen ik haar Gustaafs pleidooi liet zien. Dat begrijp ik. Maar ook is het fijn om te hopen. Die loterij namelijk, zullen we toch niet winnen.

deze tekst sprak ik uit bij de presentatie van Gustaaf peeks pamflet Verzet! Pleidooi voor communisme (Querido, 2017).

Vond je dit interessant?